Historie

PEELSCHE HEIDE....TERRAVEEN

Mijlenver kon men gaan langs deze „dijk" van karresporen. Grauwe of blauwe heide alom... en stilte!
We zijn in de zogenaamde Staartjespeel, waar in 1840 de meteoorsteen van Uden viel.

Eens was het grondgebied van Odiliapeel een woeste heidevlakte waar slechts weinig mensen zich vertoonden en waar de natuur de onbetwiste heerser was.
Pogingen in een grijs verleden om deze woeste gronden te ontginnen bleken telkens niet haalbaar. Pas aan het begin van deze eeuw blijkt de tijd rijp te zijn om de ontginning op grote schaal aan te pakken.

De kaart uit 1865 vermeldt ten aanzien van het huidige Odiliapeel weinig meer dan de twee wegen Oude Bedafsche Baan en Weg-genaamd-het-Staartje, de Otter-Peel en de schaapskooien. Het gebied was nog woest en ledig!

 Terraveen . . . . Terra Victa.

In deze twee simpele woorden ligt voor een groot deel de geschiedenis van Odiliapeel besloten.
Terraveen betekent: , aarde-veen" ofwel ,veen-aarde",
Terra Victa: , de aarde overwonnen".

Ongenaakbaar

Odiliapeel is gelegen in het noordelijk deel van , de Peel", vroeger een onherbergzaam oord, waar geen levende ziel te bekennen viel, een streek vol moerassen, afgewisseld met heidevelden.
Hier heerste een ongenaakbare natuur.

In den beginne

Laten we eens een eindje teruggaan in de geschiedenis. Rond 1865 wordt op de bovenstaande kaart Odiliapeel aangegeven als , Peelsche Heide". Er lopen door dit gebied enkele wegen: , Oude Bedafsche Baan" en , Weg genaamd het Straatje" (met Straatje wordt waarschijnlijk het Staartje bedoeld).
Ook ligt er een moeras , de Otter-Peel" en waar de Noordhoek is, ongeveer waar nu de Rode Eiklaan loopt, stond een achttal schaapskooien.
Het Staartje is dan overigens al eens eerder in het nieuws geweest, namelijk in 1840, toen daar een meteoorsteen neerviel welke nu in een museum te kijk staat.
De woeste vlakte heeft de mens bitter weinig te bieden, en veel levende wezens komen hier dan (nog) niet: hoogstens een scheper met zijn kudde of iemand uit de omringende dorpen om bult of klot te steken.
Er zijn verschillende , dellen" of , dellekes" te vinden, waar de herder regelmatig zijn schapen laat drinken. Zo is er het ,Hool-delleke", gelegen tussen de tegenwoordige Koolmeesstraat en Zwaluwstraat, het , Trog-delleke" (tegenover de huidige Verlengde Rechtestraat) en de , Vlaas-dèèl", waar nu de Rogstraat dwars doorheen loopt.

De natuur blijft onbetwiste heerser — totdat de mens met andere ogen naar die woeste grond gaat kijken.
Van lieverlee dringt het besef door dat dit ruige land, als het eenmaal is onderworpen en overmeesterd, van veel meer nut kan zijn dan totdusver het geval was.
Zo aanschouwen de plannen tot ontginning van de , Peelsche Heide" het levenslicht.
De eerste dateren al van 1749, maar het zal toch tot het begin van de vorige eeuw duren vooraleer men daadwerkelijk tot ontginning overgaat.

een lange aanloop

1909-1930: TERRAVEEN

In de persoon van burgemeester Thijssen, die in 1909 burgemeester van Uden is geworden, blijkt er een vurig voorstander van de Peelontginning in het Udense bestuurscollege gekomen te zijn.
Er worden plannen gemaakt om de Peelsche Heide te ontginnen zodat er zich boerenbe­drijven kunnen vestigen en er een nieuw dorp kan worden gebouwd.
Onder supervisie van de 'Nederlandse Heidemaatschappij' en de 'Commissie van Advies inzake de Ontginning van Woeste Gronden' worden deze plannen in daden omgezet. In 1919 wordt er begonnen met de ontginning en al in 1921 verrijzen er de eerste boerderij­en.
Langzaamaan raakt de Peelsche Heide bevolkt. De ontginning krijgt de naam TER­RAVEEN. Van een dorp is op dat moment echter nog geen sprake. De bewoners van de ontginning zijn voor allerlei faciliteiten aangewezen op Volkel!

Naast 12 grote boerderijen ontstaan nog eens 9 landarbeidersbedrijven, waarmee de grondslag is gelegd voor het nieuwe Peeldorp 'Terraveen'.

De allereerste boerderij, die van Michael Pittens uit Volkel, gebouwd in 1922.
Het huis behoort tot de eerste negen grote boerderijen met 10 tot 12 bunder grond op één blok. 
Helaas is dit een van de panden die in 1941-1942 werden afgebroken vanwege de aanleg van het vliegveld.

De boerderij van Egbertus (bert) Smits aan de Nieuwedijk gebouwd in 1923.

In 1925 wordt door de gemeenteraad besloten tot het plaatsen van een schoolgebouw met 3 klassen.

Foto: De eerste school van Odiliapeel gebouwd in 1928

1930-1940: ODILIAPEEL

 Na het vertrek van burgemeester Thijssen werd de inmiddels redelijk ingeburgerde naam Terraveen te licht bevonden.

Op 5 mei 1930 kreeg het nieuwe kerkdorp zijn definitieve naam: ODILIAPEEL.
Volgens advies van Vincent Cleerdin bleef het woord Peel behouden, het gemeentebestuur voegde daar Odilia aan toe naar de H. Odilia, patrones van de Orde van het H. Kruis; welke orde de geestelijke verzorging op zich had genomen.

Bijzonder zwaar kreeg Odiliapeel het te verduren in de tijd tussen ongeveer 1930 en 1940.
In oktober 1929 beleefde de New Yorkse effectenbeurs de totale ineenstorting, waarmee een economische crisis werd ingeluid die zich over de gehele wereld uitbreidde en ook ons dorp zeer zeker niet onopgemerkt voorbijging.

Werkverschaffing

De slechte tijd bracht de mensen in deze streek tot aan de uiterste rand van het bestaan.
Een zeer duidelijk uitvloeisel van de crisis die ons dorp niet ongemoeid liet, was de 'werkver­schaffing'.
De werkverschaffing bood aan een groot deel van de bevolking werk, zowel aan arbeiders als aan boeren,
slecht's enkelingen maakten daarvan geen gebruik.

De bebossing

Van de drie werkverschaffingsprojecten bleek de bebossing veruit het populairst,

De slechtste van de nog niet in cultuur gebrachte grond was voor bebossing bestemd.
In de winter van 1933 werd met het werk een aanvang genomen.
Begonnen werd in het oosten van Odiliapeel richting Oude Hei, en vandaaruit werkte men verder naar het westen toe.
De arbeiders moesten de grond zo ongeveer 30 tot 40 centimeter diep omspitten, waarna jonge boompjes werden ingeplant.
Over ongelijkheden in de vlakte behoefde men zich niet te bekommeren, want de heuveltjes moesten intact worden gelaten en alleen de bovenste laag bewerkt.
Op verscheidene plaatsen zijn die hoogten nu nog terug te vinden.

noodkerk met kruisheren

De herdoping van Terraveen in Odiliapeel is een gevolg van de kerkelijke organisatie van de zielzorg voor het nieuwe dorp.
Terravener Bertus Coppens was een goede bekende van Hannes Donkers van de Hulstheuvel in Uden, en deze laatste had een broer bij de Kruisheren in Uden, Tinusbruur.
En zo ging de zielzorg in Terraveen naar de Kruisheren.

Toen in 1928 de eigen school een feit was geworden, zou de volgende stap zijn te komen tot een eigen kerk.
Op 3 januari 1930 kregen de Kruisheren verlof tot vestiging in , St. Odiliapeel onder Volkel".

Foto: Het eerste kerkje in Odiliapeel gebouwd in 1930

De Kruisheren hebben in Odiliapeel een rectoraat gesticht en een kerk gebouwd.

1940-1945 OORLOGSJAREN

Halverwege de jaren 30 werd de behoefte aan een kleuterschool (, Bewaarschool"), een
Naaischool alsmede verzorging op medisch-hygiënisch gebied steeds groter.

Op 14 augustus 1939 werd het bouwen van een zusterhuis, een bewaarschool en een Kook- en Naaischool aanbesteed.
Het zou een nieuwe vestiging worden van de Zusters Franciscanessen van Onze Lieve Vrouw ter Engelen.

Onder architectuur van de bouwkundige J. van Halteren kon de aannemer J. Versteegde uit Volkel met het
werk een aanvang maken.
Ternauwernood begonnen, moest de bouw worden stilgelegd wegens de mobilisatie eind augustus 1939. Het
werk werd in 1939 hervat, maar opnieuw stopgezet op 10 mei 1940 vanwege de inval van de duitse strijdkrachten.
Door allerlei tegenkantingen zou het tot 20 mei 1941 duren voor de officiële ingebruikneming kon plaatsvinden.

Foto: Het Sint Franciscusklooster van de Franciscanessen van O.L. Vrouw ter Engelen, dat één complex vormde met (rechts) de bewaárschool, werd in 1941 geopend.

Vliegveld

Zeer belangrijk voor Odiliapeel was in de herfst van 1940 de aanleg van een vliegveld door de duitse bezetters ten noordwesten van de dorpskom, waardoor een deel van het areaal cultuurland aan zijn bestemming werd onttrokken.
Verschillende boeren moesten een gedeelte van hun grond afstaan, vier boerderijen werden afgebroken.
Aan de huidige Boekweitstraat werd een radiozender opgericht.
In de bossen kwamen munitiedepóts.

Lucht-alarm

Het werd een zeer onrustige tijd met soms drie tot vier maal luchtalarm per dag.
Het gemeente-bestuur waarschuwde de bewoners van Odiliapeel en omgeving voor het gevaar van grote bombardementen, en gaf de raad vooral de kinderen en oudere mensen naar veiliger plaatsen te laten gaan.
Veel mensen uit Odilapeel vertrokken naar elders.

Bommen-regen

Op 8 maart 1944 kwamen er in 10 minuten tijds 900 bommen naar beneden.
Vier arbeiders op de basis werden gedood en er waren 140 gewonden.
Het zwaarste bombardement vond plaats op 15 augustus.
Ook deze keer was Odiliapeel er weer goed afgekomen.
Met enige schade aan enkele huizen en veel gebroken glas had Odiliapeel het bombardement wonderbaarlijk goed doorstaan.
Daags na 15 augustus moest de hele omgeving met paard en wagen naar het vliegveld om daar de vele bomkraters te dichten.

Dolle dinsdag

Op 5 september 's namiddagsom 5 uur vond er weer een bombardement door de gealieerden plaats, dat ruim een half uur duurde.
Tal van inwoners vluchten weg naar veiliger oorden.
Vanaf 4 september verbleven tussen het vliegveld en de munitie­opslagplaats nog slechts de bewoners van de pastorie en één gezin.
Op 10 september werd wat er op het vliegveld restte opgeblazen en op 15 september gingen de munitie-opslagplaatsen in de bossen met heftige explosies de lucht in, wat tot 's nachts 3 uur duurde.

Bevrijdingsdagen

Op 17 september 1944 vielen er 's morgens tegen 10.00 uur bommen in Oosterheide, waarbij 3 personen omkwamen.
's Avonds werd in Odiliapeel bekend dat de Amerikaanse troepen waren geland in Groesbeek en Grave.
Op 26 september kwamen de Engelsen naar Odiliapeel. De scholen en het patronaatsgebouw werden gevorderd en bezet door Engelse militairen.
In 8 dagen tijds was het vliegveld zover hersteld dat er weer vliegtuigen konden landen en opstijgen.

Foto: Aan de Wolfstraat langs de bosrand staat een aantal woningen, die eer­tijds dienden als opslagplaats voor munitie.

Monument der gevallenen

De oorlogsgeschiedenis van ons dorp zou niet volledig zijn als we niet even terugdachten aan de mobilisatie en de mei-dagen.

In september 1939 kwam het 11-2-RI. naar Volkel, waar het werd ondergebracht bij diverse boeren op Oosterens in afwachting van het gereedkomen van een 5-tal barakken te Odiliapeel.
Loopgraven werden aangelegd, prikkeldraadversperringen geplaatst en later ook landmijnen gelegd.
Ook moest II-2-R. I. de bemanning leveren voor de gereedgekomen kazematten langs het defensiekanaal.

Op 10 mei 1940 was de Peel-Raamstelling volledig bezet, maar om een onbegrijpelijke reden moesten de betrokken manschappen zich op bevel van de overste terugtrekken.
Te voet week men terug tot achter de Zuid-Willemsvaart in Veghel, waar men stand hield tot 11 mei 's avonds.
Toen volgde een gedwongen terugtocht op eigen initiatief. Op gevorderde fietsen enz. ging het steeds verder achterwaarts. Vele militiaren kwamen in België terecht, anderen belandden via Bergen op Zoom in de provincie Zeeland.
Op het eiland Walcheren vond de capitulatie plaats en werden de manschappen gevangen genomen. Velen zijn nog via Antwerpen verder naar het zuiden afgezakt zelfs tot Engeland toe. Zij die in Dieppe scheep gingen, troffen het slecht.
Hun boot werd met brandbommen bestookt, waarbij velen omkwamen.

In de bezettingstijd is "de Peelbond", Vereniging van oud-gemobiliseerden bij II-2-R.I., opgericht door korporaal J. Eliëns uit Eindhoven, sergeant H. de Kok uit Teteringen en A. van Dartel uit Deurne.
Op initiatief van deze vereniging is het monument van Odiliapeel tot stand gekomen.

Royal Air Force

Vijf grafstenen in ons dorp houden de namen in herinnering van de mannen
van de Engelse luchtstrijdkrachten, die voor onze vrijheid het leven lieten:

D. A. Josey, gesneuveld op 12 oktober 1944
A. Ross op 23 oktober
D. Copperwaite op 6 november
W. Leonard op 11 november en
J. R. Heap, D. F. C. , commandant van 274 Squadron, die bij de start op 21 november 1944 verongelukte.

1945-1960: OPBOUW

mei 1945 eindelijk kwam de zolang verbreide vrede. Nederland was vrij, maar men heeft de vrede duur moeten betalen!
Er was nu volop werk aan de winkel met de wederopbouw.

Foto: Opruiming van een hangar op het vliegveld.

De sporen van de oorlogstijd werden uitgewist en dat ging niet erg vlot. In 1949 was men bezig met het opruimen van deze hangar op het vliegveld.

Afscheid

Begin 1971 werd bekend dat het klooster te Odiliapeel zou worden opgeheven.
Het einde van het schooljaar stond als vertrekdatum gepland.

Kom-plan

In 1957 reeds ontwierp architect Jan de Jong uit Schaijk een plan voor de kom van Odiliapeel, waarmee
bepaald werd de plaats van de nieuwe kerk, het Wit-Gele Kruisgebouw en het gemeenschapshuis, dat tevens gymzaal voor de scholen zou zijn.

1960-HEDEN

30 maart 1959 vond de eerste steenlegging plaats van de nieuwe kerk door Mgr. dr. Teulings, deken te Veghel.
De noodkerk die in 1930 voor een tiental jaren werd gebouwd, heeft het ruim 29 jaar olgehouden en toen plaats gemaakt voor een uiterst modern godshuis. (1959)

 Foto: De kerk van de H. Kruisvinding, gebouwd onder architectuur van Jan de Jong uit Schaijk in het jaar 1959

Bron: Odiliapeel 1930-1980 Dorp rondom d'n Dijk